De moloch van Oslo staat terecht. Of massamoordenaar Breivik nu toerekeningsvatbaar wordt verklaard of niet, zijn gedachtenspasmen hebben hem onherroepelijk het verleden in gedreven – een geïdealiseerd verleden. Breivik is eigenlijk tweevoudig op het verkeerde moment geboren. Zijn houding en gedrag doen denken aan hoe bepaalde personen rond het jaar 1800 in hoogromantische sferen zwelgden, met hun hoofden in langhangende zevende-hemelse wolken. Dus had Breivik eigenlijk in die tijd moeten leven, eind zeventiende, begin achttiende eeuw. Maar de generatie van romantici uit die periode had op zijn beurt weer een sterke hang naar de middeleeuwen. Zij hadden eigenlijk in de middeleeuwen moeten leven. En Breivik bijgevolg eveneens.
In zijn rijke verbeelding heeft Breivik de huidige wereld getransponeerd naar de wereld van de middeleeuwen toen alle dingen zwartwit waren. Hoe overzichtelijk! Je had West- en Noord-Europa – Nordisch, Arisch, Germaans – waar de mensen met een blanke huidskleur vertoefden. Dat vormde het domein van de goeden. En je had de rest van de toen bekende wereld waarin iedereen donker en slecht was. En inferieur. Het rijk van het kwaad. De enige uitzondering op die laatste regel werd gevormd door dat kleine vlekje land dat in het Midden-Oosten lag: Palestina. Maar de ophemeling van die kleine strook land aan de oostelijke rand van de Middellandse Zee had in de middeleeuwen nog niets met te maken met de conservering van de zogenaamde westerse waarden hetgeen in de ogen van bepaalde mensen de belangrijkste taak van de staat Israël in het huidige tijdsgewricht vertegenwoordigt, als een soort voorpost van westersheid, enkel met het feit dat Palestina de geboortegrond van Jezus Christus constitueerde en daarom tot gewijde bodem werd verklaard, wellicht de meest gewijde bodem van de aarde. Zo gewijd dat er complete oorlogen werden uitgevochten om dat kleine stukje land.
Nu, vele jaren later, is de wereld vele malen kleiner, maar ook vele malen complexer geworden dan zij in de tijd tussen de jaren 500 en 1500 was. De globalisering heeft een grote invloed op het verkeer van mensen gehad. De populatie op de aardbol vertoont dan ook veel meer diversiteit dan honderd of zeshonderd jaar geleden. Die ontwikkelingen zijn niet tegen te houden. In het kader van zijn perverse romanticisme streefde Breivik ernaar om de hedendaagse wereld weer te reduceren tot de zwartwitte, overzichtelijke van de middeleeuwen.
Volgens eigen zeggen behoorde Breivik tot het illustere gezelschap dat in april 2002 de ridderorde van de Tempeliers heroprichtte. Het verbaast niet dat onze perverse romanticus in zijn bijna kinderlijke hang naar een romantiek die het pathologische aan het kitscherige paart, juist voor deze ridderorde kiest. De ‘Orde van de Arme Ridders van Christus en de Tempel van Salomo’ deed voor het eerst van zich spreken aan het begin van de twaalfde eeuw, niet lang na de eerste kruistocht. De orde werd al snel door Rome erkend. Tweehonderd jaar later hadden de Tempeliers zo’n rijkdom en macht vergaard dat de toenmalige Franse koning Filips de Schone zich genoodzaakt zag om met harde hand tegen de orde op te treden. De geweldadige opheffing van de orde in het tweede decennium van de veertiende eeuw luidde het begin in van een buitennissige mythevorming. Alles wat met de orde van de Tempeliers te maken heeft, spreekt dan ook sterk tot de verbeelding. Voor Breivik geldt echter dat deze mannen geen ander doel hadden dan in dienst van God de westerse beschaving te beschermen tegen het kwaad uit het oosten. En dat met alle denkbare middelen, van christelijkheid getuigend of niet.
Een blik werpend op de geschiedenis van de afgelopen millennia, moet men wel concluderen dat er meer constanten zijn dan men op basis van de huidige beschavingsgraad zou veronderstellen. Eén prominente onveranderlijke grootheid is het gemak waarmee geciviliseerde wezens tot barbaarsheid vervallen en tot geweld kunnen overgaan. Men zou menen dat beschaving en daarmee de terughoudendheid om geweld aan te wenden van generatie tot generatie worden overgebracht, net zo lang tot deze elementen in de genen zijn geïncorporeerd, maar niets is minder waar. Hoeveel vooruitgang er ook moge zijn, wat betreft haar instincten en intuïtie, op het niveau van het reptielenbrein, zeg maar, heeft de mensheid geen enkele progressie geboekt. Barbaarsheid en geweld blijven dan ook opduiken, sterker nog: lijken zelfs exponentieel toe te nemen.
In het kader van de omkering van waarden, zoals Breivik die in zijn doodzieke en beschimmelde brein heeft gewrocht, zouden zijn onvermijdelijke barbaarsheid en zijn doelgerichte geweld juist een zegen voor het, in zijn ogen geciviliseerde deel van de mensheid moeten vormen. Het monster van Oslo zal er heilig van overtuigd zijn dat hij mede een bijdrage heeft geleverd aan de redding van de westerse wereld. Hem zal niets te verwijten zijn. Hij heeft zijn ridderlijke verantwoordelijkheid genomen. In naam van de heilige plicht heeft hij zich ontmenselijkt en het zijne gedaan.
Klein detail nog – wellicht pikant. De generatie romantici van rond 1800 etaleerde niet alleen een hang naar de middeleeuwen, maar ook naar de Oriënt (meer bepaald het gebied tussen de Middellandse Zee en het huidige Myanmar) en het oriëntaalse. Beide fenomenen vormden het onderwerp van idealisering. Dat sommige mensen de Oriënt idealiseerden, deed echter niets af aan de weergaloze minachting waarmee de grote westerse massa het oosten en het oosterse bejegende. Maar in elk geval was er destijds in kleine kring al de wil tot een aanzet van begrip voor mensen die tegelijkertijd in hoge mate anders, maar vooral in hoge mate hetzelfde als wij zijn.
© 2012 Leo van der Sterren
Geen opmerkingen:
Een reactie posten