Nogmaals het fenomeen Van Royen.
Soms begin ik met de lectuur van een boek in weerwil van het feit dat ik op voorhand weet dat de inhoud ervan mij niet zal kunnen bekoren en dat die inhoud mij misschien zelfs op de kast zal jagen. Bepaalde, vooral weldenkende mensen vragen zich nu ongetwijfeld af waarom een ander weldenkend mens een boek ter hand neemt als van te voren vaststaat dat de leeservaring een negatief effect op die laatstgenoemde weldenkende mens zal hebben. Het antwoord op die vraag luidt als volgt: om de prikkel van wat ik zou willen munten als ‘leesgram’ gewaar te worden, als zijnde een daad in het kader van een semi-, crypto-, pseudo-masochistisch inclinatie. De sensatie van ‘leesgram’ vloeit voort uit een amalgaam van karaktereigenschappen, stemmingen en emotionele toestanden die zich ook in weldenkende mensen nestelen en die niet altijd even fraai hoeven te ogen, maar die zich niettemin niet laten verdringen: ergernis, hoogmoed, woede, minachting, melancholie, arrogantie, Weltschmerz. Meestentijds betreft het een aangename sensatie maar een enkele keer streeft een boek zo doelbewust naar waardeloosheid dat de leesgram verandert in echte irritatie met als resultaat het absolute onvermogen om nog langer energie in een voorspoedige afloop te steken. Een boek halverwege de lectuur met een zucht dichtslaan en terzijde leggen omdat je het niet meer kunt opbrengen om verder te lezen, iets ergers lijkt nauwelijks voorstelbaar. Een typisch maar perfect voorbeeld van een lose-lose-situatie. Het oproepen van leesgram brengt dus bepaald risico’s met zich mee.
Sedert dat monumentale moment van geluk dat ik ‘De gelukkige huisvrouw’ kon dichtklappen omdat ik erin geslaagd was om in de lectuur ervan tot het einde te volharden, besef ik dat de zogenaamd literaire voortbrengselen van Heleen van Royen, behalve bestsellers, werken zijn die mijn leesgram vermogen op te wekken. Maar ze behoren dus ook gewoon tot de categorie van de succesboeken. Kaskrakers. Toppers. Ik gun het mevrouw Van Royen van harte dat ze door toedoen van haar pen bakken poen verdient. Ik vind het geweldig dat zij een koninkrijk onder de Portugese zon heeft weten te vestigen als gevolg van het feit dat zij haar producten in niet onaanzienlijke hoeveelheden weet te slijten. Ze heeft groot gelijk. Als ik het kon – veel geld verdienen met mijn geschrijf – dan zou ik het ook doen. Maar ik kan het niet. Het lukt mij niet. Toch? Of? Of doen andere factoren zich gelden? Spelen in mijn geval andere motieven een rol? Zou ik mijn credo – een literair credo: alles wat ik schrijf moet het beste en het kunstigste zijn dat ik ooit geschreven heb – willen verloochenen omwille van commerciële motieven, vanwege de winst, ten einde centen op te kunnen strijken? Zou ik mezelf het geweld van de broodschrijverij aan willen of kunnen doen? Het antwoord luidt: ‘nee!’ Een fier en heraldisch ‘nee’. Literatuur vloeit voort uit solipsisme. Literatuur bestaat uit tot in het extreme doorgevoerde idiosyncasie. De schrijver van Literatuur schrijft in de eerste plaats voor zichzelf en heeft helemaal niet zoveel behoefte om iets aan anderen mede te delen en als hij dat uiteindelijk toch wel doet of veinst te doen, dan op een gecodeerde en kunstige manier waardoor slechts een kleine minderheid van uitgekookte doorzetters het resultaat ervan zal kunnen doorgronden. Een literair werk verdient pas een hoofdletter als de belangstelling ervoor beperkt blijft tot een kleine, cultische groep van adepten – ja, een elite! – die sowieso tegen alle stromen in zwemt. Geen mens kan van Literatuur leven, laat staan dat iemand er een vermogen mee opbouwt.
Dat gaat vanzelfsprekend niet op voor boeken in het algemeen. Een schrijver kan veel geld verdienen met zijn boeken. Toch is rondkomen van het geld van de opbrengst van boeken slechts voor een handvol auteurs in Nederland weggelegd. Schrijvers die enkel en alleen met hun boeken veel geld verdienen of in elk geval genoeg om de kachel te laten branden, draag ik een diepe en oprechte achting toe, hoewel ik besef dat het succes in bepaalde gevallen het resultaat van geluk of uitgekiende marketing is en niets te maken hoeft te hebben met de kwaliteit van het geschrevene – integendeel zelfs. Om de verkoop van zijn of haar werken te bevorderen, maakt menig schrijver er reclame voor. Dat kan een schrijver doen door te proberen zichzelf als een nieuwsfeit te presenteren. Net als Herman Koch, Kluun, Robert Giphart of Joost Zwagerman moet Heleen van Royen als een mediapersoonlijkheid bestempeld worden: een persoon die vaak in de publiciteit treedt op andere manieren dan via haar boeken. Heleen van Royen gaat daarin verder dan anderen. Zij gedraagt zich onmiskenbaar en doelbewust mediageil en koppelt dat aspect van haar persoonlijkheid heel direct aan die andere geilheid die zij koste wat het kost en in één bepaald opzicht letterlijk wil belichamen. Haar mediaoptredens vallen op omdat die in het teken van een vrijgevochten seksualiteit staan. Heleen van Royen schurkt tegen datgene aan wat onder de noemer ‘pornografisch’ te rangschikken valt. Zodra de schijnwerpers haar vinden – en zij zorgt er wel voor dat die haar vinden – schiet zij als vanzelf in de vampmodus. Het vampdom staat hoog in haar vaandels van korte jurkjes en strakke topjes en uitdagende lingerie die als rode lappen op mannen (en vrouwen?) werken. Dit, met als puntje op de i dat met een uniek stemgeluid vertolkte taaltje waarvan een ieder ophoort zodra Heleen haar strot opentrekt, constitueert het verschijnsel Van Royen zoals dat verschijnsel zich toont wanneer het zich bewust is van aandacht. Met dit totaalpakket verdient de naamgeefster aan wat best een hype genoemd mag worden, veel geld. Nogmaals, dat is haar van harte gegund. Maar kom niet aan met andere pretenties.
Toen ik afgelopen zomer naar mijn vakantieadres afreisde had ik ‘De mannentester’ van Heleen van Royen in de koffer meegenomen met de wetenschap of in elk geval met de hoop dat mij opnieuw de weergaloze emotie van de ‘leesgram’ ten deel zou vallen. Hoewel het gegeven waarop Van Royen haar verhaal baseert perspectieven zou kunnen bieden voor een spannende psychologische thriller, is dat gegeven zo knullig uitgewerkt dat ik voor een résumé van de inhoud van het boek graag gebruik maak van de achterflap, al blijkt uit die samenvatting uiteraard niet hoe onbeholpen Van Royen het thema heeft aangewend. ‘Victoria is een 27-jarige femme fatale met een uniek beroep. Ze is mannentester. Ze laat zich inhuren door vrouwen om hun geliefde op de proef te stellen. De ongenaakbare Victoria kent geen scrupules, werkt professioneel en doelgericht. Ze reist van Sevilla naar Londen, van Milaan naar New York, waar ze even gemakkelijk van naam als van uiterlijk wisselt. Geen man is veilig voor haar. In haar gedrevenheid om ontrouw aan de kaak te stellen past ze duistere methodes toe…’ Je zou een David Baldacci of Greg Iles met zo’n gegeven aan het werk willen jagen. Vooral als je jezelf al Zwitserlezend door de dikke en onwelriekende lucht hebt geworsteld die Van Royen ervan gebakken heeft.
Naast de echte robots die erin voorkomen, bevolken geanimeerde Barbie-poppen de flinterlichte bladzijdes van ‘De mannentester’. Die plastic wezens produceren drooggelegde porna in een glamoursetting, waarin merkwaardig genoeg ook een vergeelde, muffe bijbelse sfeer hangt want die ademt dit geschrift mede uit. Het staat niet alleen bol van beschrijvingen van seksuele handelingen die zelfs de meest obsessieve, compulsieve seksverslaafde nog niet zouden prikkelen, maar het grossiert eveneens in schuld en straf, in slechtheid en de vergelding voor die slechtheid. Oog om oog, tand om tand – de ethiek waar dit boek van overloopt, staat in het teken van kinderlijkheid of liever gezegd: van kinderachtigheid. Het is een primitieve ethiek, een oud-testamentische ethiek. ‘De mannentester’ openbaart zich als een boek waarin een heel naar, kleinburgerlijk mensbeeld wordt uitgedragen dat doordrenkt is met een bekrompen, ja calvinistisch moralisme. En dat alles onder de vlag van, godbetert, het feminisme. ‘Ben ik een feministe? Eigenlijk wel. Toch wel. Het woord heeft een vervelende lading, maar ik ben een strijder voor vrouwenrechten. Ik ben Anja Meulenbelt met haar “De schaamte voorbij” in een nieuw jasje.’ Dat verkondigde Van Royen in een interview met dagblad De Pers in 2009 en als je zoiets leest, dan snap waarom de wereld op zijn einde afstevent. Van Royen die figureert als het nieuwe kruidenvrouwtje uit de Oeral, als de nieuwe schrijvende bezemsteel, als de allernieuwste aanwinst, predikend en wel, van de geloofsbeweging die geëvolueerd is tot een volwassen kerkgenootschap welks leden van de dildo een deugd hebben gemaakt maar die niettemin de zeemannenhondjes niet versmaden.
Heleen van Royen heeft zich met ‘De mannentester’ meer bloot gegeven dan in de fotoreportage in de Playboy of dan met de overige inkijkjes die ze te bieden heeft. Ondanks haar demonstratieve vampdom is Heleen van Royen alles behalve de zelfbewuste, vrijgevochten persoonlijkheid die ze op de bühnes van het mediawereldje neerzet. Zij is geenszins de libertijnse freak aan wie de controle over alles wat zij moet controleren, automatisch toevalt.
Maar deze Paul Kersey van de Lage Landen, deze Steven Seagal van de Vaderlandsche Letteren, deze Chucky Norris van de Nederlandsche Moraal, deze Jean-Claude van Damme uit het pluimvee-getto is het wel weer gelukt om opnieuw een boek in elkaar te flansen dat ik slechts ternauwernood uit heb gekregen. Op bladzijde 241 begon Van Royens tekst echt genant te worden en op bladzijd 257 had ik voor het eerst de neiging om het boek definitief weg te leggen, nee weg te keilen – de ‘leesgram’ was doorgeslagen naar echte irritatie met daarin verweven vlagen van heuse wanhoop. Maar ik heb niet versaagd. Ik heb gehandhaafd en doorgezet, mezelf oppeppend door het koesteren van wee en week makende gedachten van ultieme rechtvaardigheid, de soort vergelding die het boek Openbaring zo’n unieke en weergaloze reputatie heeft bezorgd, van Obergammergau tot Boston, van Melk tot Mogadishu, van Tegelen tot Tokelau.
© 2011 Leo van der Sterren
