Een mislukt woord

Over het woord ‘randvoorwaarde’. In al zijn dikheid verzuimt Van Dale in het lemma dat aan ‘randvoorwaarde’ is gewijd, te vermelden dat ‘randvoorwaarde’ afkomstig is uit de wiskunde, of dat het in elk geval mede vakkundig gebruikt wordt door wiskundigen. ‘[V]oorwaarde die de mogelijkheden tot variatie beperkt,’ zegt Van Dale, dat prachtige arsenaal van de semantiek. Dit is, zo leert enig gegoogel, de wiskundige betekenis. Nu loopt de relatie tussen de wiskunde en mij niet over van begrip. Ik begrijp de wiskunde niet en zij mij niet – denk ik. Maar dan duik je opnieuw het internet op en marcheert de virtuele hulp in een mum van tijd jouw biosfeer binnen, al wordt er, zoals overal op het internet, ook erg veel nagebauwd. ‘Randvoorwaarde is de waarde die bepaalde variabelen moeten hebben aan de rand van de geldigheid van het model.’ Duidelijk toch? Of, op Wikipedia: ‘een randvoorwaarde is een vergelijking die een relatie legt tussen enkele variabelen.’ Wat bedoeld wordt is het volgende. In a + b + c ≤ 10 mag geen der variabelen groter zijn dan 10, tenzij een variabele ook de waarde 0 mag hebben. Dat is dus de randvoorwaarde. Volgens de Wijzen van Wikipedia komen randvoorwaarden veelal in stelsels voor. Bijvoorbeeld:
a + b + c ≤ 10
a ≥ 2
b ≥ 4
c ≥ 3
c ≤ 10
Wikipedia stelt verder nog: ‘In praktijkproblemen komen vaak randvoorwaardestelsels voor welke ofwel geverifieerd, ofwel vervuld dienen te worden (dat wil zeggen er moet een waarde voor de variabelen gevonden worden zodat de vergelijkingen waar zijn).’ Ja, daar zit volgens mij wel een kern van waarheid in.

Ook van belang lijkt mij de opmerking die ik bij Wikipedia tegenkwam, dat het verifiëren van randvoorwaarden triviaal is. Ik weet niet wat dat betekent, maar dat het woord ‘triviaal’ gebruikt wordt de context van het woord ‘randvoorwaarde’, dat was koren op mijn molen.

Wat er op het terrein van de mathematiek ook allemaal aan moois en interessants plaatsvindt, ingebed in het normale, dagelijkse, ‘taalkundige’ gebruik van woorden, maakt het woord ‘randvoorwaarde’ bij mij een behoorlijke portie ergernis los. En de niet-wiskundige definities die je her en der tegenkomt, maken het er niet beter op. Een definitie luidt als volgt en valt als ronduit grappig te kwalificeren: ‘bijkomstige voorwaarden die echter wel noodzakelijk zijn voor het te bereiken doel.’ Het is bijkomstig en dus niet van belang, maar wel noodzakelijk en dus wel van belang. Van Dale geeft nog een tweede betekenins. ‘[V]oorwaarde waaraan voldaan moet zijn, wil het beoogde doel ooit bereikt kunnen worden, syn. bestaansvoorwaarde’. Maar als er aan deze voorafgaande beperking voldaan moet zijn, dan is het toch een gewoon beding? Dan hoeft ‘rand’ er toch niet voor? Het woord ‘randvoorwaarde’ representeert de stoplapperij, de te ver doorgevoerde nuancering, de ambivalentie van het ‘vlees-noch-vis’, de wazigheid, en uiteindelijk de nietszeggendheid. Een randvoorwaarde is immers een voorwaarde en toch ook weer niet. Dit zweemt of zwemt dus wel naar onmogelijkheid. Iets is een voorwaarde of iets is niet een voorwaarde. Bij een voorwaarde gaat het om iets essentieels, iets onmisbaars. Een conditio sine qua non. Bij een randvoorwaarde zou het dan gaan om een bijkomstige, minder zwaarwegende voorwaarde. Het is wel een voorwaarde maar zonder het vervullen van die voorwaarde wordt het doel evengoed bereikt. De betekenis van ‘randvoorwaarde’ neigt meer naar: ‘begeleidende beperkende omstandigheid’, dan naar de gestrengheid en het absolute van waar de gebruiker van ‘voorwaarde’ naar streeft. Die beperkende omstandigheid maakt het bereiken van het doel moeilijker, niet onmogelijk. Wordt dat bedoeld met ‘voorwaarde die de mogelijkheden tot variatie beperkt’?

Plastisch verbeeld oogt dat zoals hierboven weergegeven.

De gebrokenheid van het woord ‘randvoorwaarde’ in de grafische weergave – ten einde het woord zo klein mogelijk te maken – indiceert de derderangs status van dit woord. ‘Randvoorwaarde’ is een mislukt woord. Schaf het af, taalgebruikers, simpelweg door het nooit meer te gebruiken!

© 2012 Leo van der Sterren