Gedichten moeten het hebben van de meerduidigheid. Een gedicht kan dit betekenen, maar het zou ook dat kunnen betekenen. Of nog weer iets heel anders. Ambiguïteit, je zou het als een stijlfiguur in de poëzie kunnen kwalificeren.
Wanneer de dichter een gedicht schrijft in zijn functie als Dichter des Vaderlands, gaat zo’n werkstuk in de regel over een gebeurtenis uit de actualiteit. Het laatste gedicht van Ramsey Nasr in zijn hoedanigheid als Dichter des Vaderlands had als thema: het seksuele misbruik van kinderen door geestelijken binnen de rooms-katholieke kerk.
Nasr zou het gedicht in de uitzending van Pauw & Witteman van gisteren voorlezen. Toen hij daar zat, kon je het ongeloof over de schandalige incidenten die waren voorgevallen, bijna van zijn gezicht aflezen. Datgene wat zich heeft afgespeeld in al die internaten, weeshuizen, scholen, sacristieën, biechtstoelen, kluizen en cellen grenst aan het onvoorstelbare. Na het ongeloof kwam de walging. Omdat het onvoorstelbare toch gebeurd was en je er dus een voorstelling bij moest maken. Je kon het aan het gezicht van Nasr zien toen hij dat deed: zich inbeelden wat er zich had voorgedaan. Ten slotte, toen hij zijn gedicht voorlas en daarna, toonde hij zich oprecht geroerd – empathisch met de slachtoffers, mede-lijdend bijna. In beide ogen blonk een traan. Maar door het feit dat hij bleef herhalen hoe onvoorstelbaar en hoe walgelijk hij deze schanddaden vond, onderstreepte hij dat woorden in dit geval eigenlijk tekort schoten om uit te drukken wat je wilde uitdrukken
Maar bij een dichter zijn juist de woorden van belang. En dus ook bij de Dichter des Vaderlands. Het zijn immers woorden waarmee het gedicht gestalte krijgt – en niet de emoties die ten grondslag lagen aan de conceptie van het gedicht of waar de dichter mee te worstelen had tijdens de vervaardiging van het gedicht. Nasr meldde dat dit specifieke gedicht hem moeite had gekost. Dat hij had moeten zoeken om de juiste toon te vinden. Ik denk dat het probleem te maken had met de omstandigheid dat hij juist in dit gedicht de meerduidigheid moest prijsgeven, omdat hij er vooral geen misverstand over wilde laten ontstaan hoe zeer de perverse praktijken in het hypocriete rooms-katholieke wereldje hem geschokt hadden. Hem geëmotioneerd hadden. Hem als het ware plaatsvervangend slachtoffer hadden doen worden. In tegenstelling echter tot wat veel mensen denken, kunnen emotionaliteit en poëzie een heel eind met elkaar oplopen, maar scheiden zich hun wegen uiteindelijk.
Mijn oordeel over het gedicht ‘Broeders van liefde’ van Ramsey Nasr luidt negatief, omdat het onderwerp een beter gedicht verdiend had. Met andere woorden, er had veel meer in gezeten. Het lijkt te getuigen van hardvochtigheid of gewetenloosheid maar deze weerzinwekkendheden hadden een betere poëtische behandeling dienen te krijgen. Meer cerebraal. Meer op effect gericht.
De twee kwatrijnen van dit sonnet hadden de lezers in de positie van de kinderen moeten verplaatsen. Zij hadden de lezers in de waan moeten brengen dat zij, als kinderen, veilig waren bij deze respectabele en vriendelijke zielzorgers, precies zoals het in de werkelijkheid ook gegaan is. En dan had in de twee terzetten de ware aard van deze zogenaamde herders moeten blijken. Het laatste terzet had verwarring moeten zaaien, dezelfde ultieme verwarring die de slachtoffers gevoeld moeten hebben en misschien nog wel voelen. Het volmaakte onbegrip over wat je wedervaart. Het gevoel er helemaal alleen voor te staan. De door merg en been gaande pijn, lichamelijk en geestelijk. De hartverscheurende, peilloze eenzaamheid die je geen kind gunt. De radeloosheid die ontstaat als de minzame surrogaatvaders die je voor honderd procent vertrouwt, monsters blijken te zijn die je gewetenloos door blijven duwen naar wat voor jou de rand van de afgrond is. Hoe zeer woorden uiteindelijk altijd tekort schieten bij een onderwerp als dit, hier waren betere woorden mogelijk geweest.
© 2010 Leo van der Sterren
Geen opmerkingen:
Een reactie posten