Steely Dan en nog wat van die dingen

Gisteravond gaf Steely Dan acte de présence in de Heineken Music Hall te Amsterdam in het kader van de Left Bank Holiday Tour 2009. Ondanks het feit dat Steely Dan al bijna veertig jaar aan de weg timmert, maakte de groep rondom de halfbakken intellectuelen Walter Becker en Donald Fagen vooral in de zeventiger jaren van de vorige eeuw furore. In dat decennium lagen hun hoogtijdagen getuige de hits als ‘Do it again’, ‘Dirty work’, ‘Reelin’ in the years’, ‘Rikki don’t lose that number’ en ‘FM’. De groep produceerde prachtige albums: ‘Can’t buy a thrill’, ‘The royal scam’, ‘Aja’ en ‘Gaucho’, vol intelligente muziek met die zogenaamd berucht obscure teksten (het valt wel mee, hoor…), voor de analyse waarvan onder de echte fans een heuse traditie van exegese ontstond. Na die periode van grote commerciële en artistieke successen werd de groep ontbonden. Tussen 1970 en juni 1981, toen de breuk tussen Becker en Fagen bekend werd gemaakt, bracht Steely Dan zeven albums uit en toen twintig jaar niets, althans geen groepsplaten. Na de reünie in 1993 volgden nog twee studioalbums en één livealbum. En de klokken tikten intussen onverstoorbaar door. Echt jong zijn deze helden van de zeventiger jaren dan ook niet meer. Becker is 59; Fagen 61. Weemoedige gedachten met een hoog zinloosheidsgehalte nemen onweerstaanbaar bezit van je. ‘O, die goede oude dagen.’ ‘Waar blijft de tijd?’ ‘Was ik maar weer jong!’ Dat onbehaaglijke besef van vergankelijkheid.

Steely Dan deed Nederland voor het laatst in 2007 aan toen het ensemble excelleerde op het Northsea Jazz Festival. Steely Dan en jazz. ‘Aja’ markeerde het moment waarop Becker en Fagen voor het eerst de jazz volop toelieten in de voortbrengselen van hun muzikale vehikel. Ze nodigden een groot aantal gerenommeerde jazzmusici uit om mee te spelen op de nummers voor ‘Aja’. De lijst van namen, met onder anderen Larry Carlton, Lee Ritenour, Victor Feldman en Wayne Shorter, oogt nog steeds indrukwekkend. In de tijd na ‘Aja’ valt de jazz niet meer weg te denken uit de muziek van Steely Dan. Zou de avond dan in het teken van de jazz komen te staan? Het voorprogramma in de Heineken Music Hall leek daar wel op te duiden. Het Toon Roos Quartet leverde een puike portie pure jazz af. De drie nummers die het kwartet vertolkte, klonken fantastisch, met mooie tempowisselingen en fraaie melodieuze invallen. En nog nooit had saxofonist Toon Roos in zo’n grote jazzclub gespeeld, zei-ie.
En toen trad in een bomvolle HMH Steely Dan aan. Met het eerste nummer, nog zonder Becker en Fagen, borduurde de groep voort op de inhoud van het voorprogramma. Een instrumentaal jazz-intro luidde het optreden van Steely Dan in. En er leek iets te worden aangekondigd wat uiteindelijk, achteraf bezien, toch uitbleef, namelijk een avond vol onversneden jazz. Toen Becker en Fagen, met luid gejuich verwelkomd door het publiek, het podium betraden, was het eerste nummer dat zij vertolkten ‘Reelin’ in the years’, maar dan in een maffe jazz-uitvoering. In tegenstelling tot wat je op basis van het voorprogramma en het begin van het optreden zou verwachten, schroefde Steely Dan vervolgens de dosis jazz gaandeweg terug. En andere regelrechte verjazzingen bleven uit. De ene na de andere schok der herkenning volgde toen. Het hele oeuvre van Steely Dan werd kriskras doorkruist. ‘Two against nature’, ‘Black friday’, ‘Green earrings’, ‘Bad sneakers’, ‘Babylon sisters’, ‘Kid charlemagne’, ‘Josie’ en ‘Peg’, om maar enkele nummers te noemen, klonken geweldig, met ook een goed geluidskwaliteit. Het dertienkoppige orkest musiceerde strak en soms swingde het geheel als de neten. Daarbij bleef in het bijzonder de blazerssectie voor een jazzy geluid zorgen. De dames van het achtergrondkoor traden soms nadrukkelijk, maar nooit storend op de voorgrond. Gitaristen Becker en Jon Herington losten elkaar mooi af, Herington met een meer op rock geënt geluid en Becker met zijn zeer idiosyncratische, naar het incoherente neigende maar daarom niet minder virtuoze stijl van gitaar spelen. En Donald Fagen speelde Donald Fagen, door een eloquente Becker met loftuitingen om de oren geslagen – de ironie spatte er van af. En de Donald Fagen van deze avond had er duidelijk zin in, en wellicht zelfs echt plezier. Het absolute hoogtepunt van de avond vormde de vertolking van misschien wel het mooiste Steely Dan-nummer, ‘Aja’, halverwege het concert (alleen ‘Deacon blues’ kan met deze klassieker wedijveren). ‘Aja’ bezorgde mij kippenvel en vochtige ogen.
De avond werd besloten met een toegift bestaande uit ‘Do it again’ en ‘My old school’ waarna Steely Dan met uitstervende jazz-klanken afscheid nam. De cirkel was weer rond en ik was er beduusd van. Beduusd en onder de indruk en opnieuw licht nostalgisch gestemd.

Tegen twaalven, toen we naar huis reden, hoorden we op de radio dat Michael Jackson in kritieke toestand in een ziekenhuis in Los Angeles was opgenomen. Eenmaal thuis vernamen we dat Farah Fawcett – net als Lindsay Wagner een vrouw die door de natuur gemodelleerd was met een Barbie-pop als voorbeeld – de pijp aan Maarten had gegeven. Later die nacht brak CNN in met het nieuwsfeit dat ook the king of pop zijn ogen voorgoed gesloten had. Twee iconen uit het zevende en achtste decennium van het twintigste centennium waren heengegaan. Opnieuw dat besef van vergankelijkheid. De zieltogende twintigste eeuw. Mijn eeuw – ook.

© 2009 Leo van der Sterren