Efficiëntie, nog een vervolg

Enerzijds woedt er op macroniveau zowel als in het klein het streven naar efficiëntie, doelmatigheid, optimalisatie. Anderzijds manifesteren zich de toevallige en onvoorspelbare fenomenen die de resultaten van dat streven teniet doen: corruptie, aandoeningen, natuurrampen, conflicten, poëzie, anarchie, hypochondrie. Altijd ligt de chaos op de loer.

Neem een denkbeeldig land, laat ons zeggen Glybnestrië. In dit land waarvan de kuststrook aan de Grote Oceaan ligt, zijn alle dingen tot in de puntjes geregeld. Het openbare leven loopt op rolletjes waarvan de kogellagers onverwoestbaar zijn. Alles wat er in Glybnestrië gebeurt, gebeurt op volmaakte wijze. De plastic zak waarin de bakker zijn brood doet, wordt, als het brood op is, door de arbeider gebruikt om zijn boterhammen in te doen als hij naar zijn werk gaat. Na een week moet de plastic zak vervolgens als afvalzak voor ander kunststof dienen. Wanneer de zak vol is, wordt hij ingeleverd bij de vuilverwerking waar hij in de recycling gaat zodat de bakker het brood weer in een schone zak kan stoppen. Afgezien van enkele broodkruimels gaat er niets verloren. En zelfs die broodkruimels worden door vogels of muizen opgegeten. Nee, er gaat helemaal niets verloren in Glybnestrië dat het best georganiseerde land te wereld is.

Ook qua tijdsbesteding is alles zo geregeld dat er geen seconde verloren gaat. Zelfs de vrije tijd wordt zo ingevuld dat er volmaakt aan de eisen van efficiëntie en zingeving wordt voldaan.

Op zekere dag vindt er in de Grote Oceaan een aardbeving plaats die een tsunami als gevolg heeft. Het water verwoest Glybnestrië volledig. Weg efficiëntie. Maar zie daar dan weer de efficiëntie van de natuur.

© 2012 Leo van der Sterren

Efficiëntie, een vervolg

Efficiëntie is ook een schutter die zich in zijn eigen voet schiet. In plaats van enkele tientallen dieren in een kleine stal onder te brengen, zetten industriële veehouders duizenden dieren in een megastal. En op het moment dat zo’n megastal in brand vliegt, worden al die industriële dieren het slachtoffer van het niets ontziende vuur. Als er een dierziekte uitbreekt, moeten er duizenden dieren geruimd en afgemaakt worden in plaats van enkele tientallen. Maar de uitbraken van Q-koorts, mond-en-klauwzeer, vogelgriep, enzovoort moeten intussen beschouwd worden als collateral damage, een akelig bijverschijnsel in het streven van de industrie om te voorzien in wat de consument eist, namelijk voedsel tegen zo laag mogelijke prijzen. Dat kan alleen als de hoogst mogelijke efficiëntie wordt gerealiseerd, ergo schaalvergroting, ergo grotere risico’s, ergo minder efficiëntie dan op grond van de schaalvergroting verwacht mocht worden. En dus moeten die risico’s worden ingecalculeerd. Een aanpassing van het cijfer – de efficiëntienorm – volgt. En dan voldoen de wereld en het bestaan weer aan de maatstaven die wij haar opleggen. Zoals de Duitsers het op onnavolgbare wijze uitdrukken: ‘heile Welt’.

© 2012 Leo van der Sterren

Efficiëntie

In de uitoefening van hun werkzaamheden wordt tegenwoordig van steeds meer werknemers een hoge mate van efficiëntie verlangd, vooral nu complete sectoren van het maatschappelijke leven geprivatiseerd zijn en vele voormalige non-profit-organisaties een nieuwe opdracht gekregen hebben, namelijk het genereren van winst. De voorlopig laatste ontwikkeling in dit proces van liberalisering wordt gemarkeerd door het voornemen van de minister van Volksgezondheid, Edith Schippers, om ziekenhuizen toe te staan winst uit te keren aan investeerders. En vanzelfsprekend zullen die investeerders resultaten willen zien. De ziekenhuizen zullen straks dus manieren moeten verzinnen om dat te bewerkstelligen. Tot welke fratsen dat nu al heeft geleid, dat is vorige week wel gebleken in het VU Medisch Centrum in Amsterdam. Maar net als in de schoonmaakbranche, postbezorging of thuiszorg zullen ziekenhuizen ook alles in het werk stellen om de kosten te verlagen. Van werknemers in ziekenhuizen zal dus meer effectiviteit verlangd worden in de uitvoering van hun dagelijkse taken. Op zich is er niets mis mee om zo doelmatig mogelijk te willen werken. Des te hoger het niveau van efficiëntie, des te beter, want waar efficiëntie prevaleert, daar gaat minder verloren. Dat laatste past ook in het huidige duurzaamheidsdenken. Ook al wordt er slechts een verbetering op de vierkante meter mee bewerkstelligd, alle kleine beetjes helpen.

Milieuorganisaties, energieleveranciers en overheden sporen particulieren aan om binnen hun huishoudens de effectiviteit te verhogen. Individuen ontvangen voorlichting ten einde bewuster te handelen wat betreft consumptief gedrag. Consumenten krijgen tips en prikkels om verstandig met energie en goederen om te gaan. Het scheiden van afval wordt bevorderd. Op zich leveren deze uitbreidingen van de effectiviteit niet zo veel op. Maar als alle particulieren dergelijke maatregelen nemen, valt er, ook met deze verbeteringen op de vierkante millimeter, een slag te slaan op het terrein van duurzaamheid. Wie het kleine niet eert…

Tegenover deze kleine stapjes in de goede richting, staan enorme stappen terug. Zowel profit- en non-profit-organisaties als overheden dragen de zevenmijlslaarzen waarmee die regressieve stappen worden gemaakt. Niet alleen commerciële ondernemingen, maar ook gemeentes, ziekenhuizen, universiteiten, provincies, woningbouwcorporaties bezondigen zich aan die averechtse vooruitgang. En zodra ze de laarzen uittrekken, begint het afschuwelijk te stinken. De afgelopen weken zijn er schrijnende voorbeelden van de praktijken van organisaties getoond in de reeks programma’s die de VPRO onder de noemer ‘De slag om Nederland’ uitzendt. Onlangs werd er in het programma andermaal aandacht besteed aan een bedrijf dat duurzaamheid hoog in het vaandel heeft staan, maar dat intussen tot een autoriteit op het gebied van de onnodige verspilling is uitgegroeid. Accountantsclub KPMG heeft enige tijd geleden een nieuw hoofdkantoor laten bouwen in Amstelveen op een steenworp afstand van het oude gebouw dat nu leeg staat – en op de nominatie om gesloopt te worden, want dat gaat ervan komen met alle leegstand van kantoorgebouwen, een leegstand die zulke vormen heeft aangenomen dat er zelfs al gewaarschuwd wordt voor een volgende crisis of fase in de crisis, de vastgoed-bubble. Voor KPMG dat in het kader van dit karwei in de rol van projectontwikkelaar is gekropen, een beroep met een niet onverdeeld gunstige reputatie, vertegenwoordigde de klus uiteindelijk niet meer dan een wat groot uitgevallen transactie om winst mee te genereren, en dat op een niets ontziende manier. Daarmee staat KPMG symbool voor de bedrijven, instellingen en overheden die op de vierkante kilometer willens en wetens datgene ruïneren waar duurzaamheidsbelijders met veel vuur voor pleiten en wat kleine initiatiefnemers op de vierkante milliter of meter opgebouwd hebben of voor elkaar willen krijgen. Het zijn deze weliswaar niet illegale, maar wel moreel corrupte activiteiten die het algemene streven naar duurzaamheid ondermijnen. Met dit soort gevallen komt aan de oppervlakte wat normaal verborgen blijft achter de zogenaamd transparante façades van mooie woorden en loze beloftes namelijk de onderhuidse gezwellen van kwaadaardig cynisme die de menselijke existentie al verzieken sinds er menselijke existentie is en waartegen geen kruit gewassen is.

© 2012 Leo van der Sterren