De leeslijst van 2023

 1.  Rob Hartmans, ‘T.S. Eliot. De vele gezichten van een conservatieve modernist’. Amsterdam, 2022.
 
2. Andrea Wulf, ‘Rebelse genieën. De eerste romantici en de uitvinding van het ik’. Amsterdam/Antwerpen, 2022.
 
3. Carlos Ruiz Zafón, ‘De nevelprins’. Utrecht, 2010. Poeh! Niks aan.
 
4. Huub Mous, ‘Modernisme in Lourdes. Gerard Reve en de secularisering’. Soesterberg, 2014. Ik ben tot bladzijde 177 gekomen. Ik heb bijna niets van dit boek begrepen terwijl het volgens mij toch niet zo moeilijk was. Ik geef de auteur het voordeel van de twijfel en houd het er op dat het aan mij ligt.
 
5. Uwe Wittstock, ‘Februari 1933. De winter van de literatuur’. Amsterdam, 2022.
 
6. Emir Suljagić, ‘Een landkaart van het verdwijnen. Terug naar Srebrenica’. Amsterdam, Antwerpen, 2022.
 
7. Ali Smith, ‘Herfst’. Amsterdam, 2021 [2018]. De Mozart onder de contemporaine Engelse romanciers, met haar perfecte beheersing van licht en donker.
 
8. Wilfrid Lupano & Léonard Chemineau, ‘De boekenezel van Córdoba’. Antwerpen, 2022.
 
9. J.R.R. Tolkien, ‘In de ban van de ring’. Amsterdam, 2011.
 
10. Ali Smith, ‘Winter’. Amsterdam, 2021 [2018].
 
11. Ali Smith, ‘Lente’. Amsterdam, 2021 [2019].
 
12. Robert D. Kaplan, ‘De Adriatische Zee. Een geopolitieke reis door Zuidooost-Europa’. Amsterdam, 2022.
 
13. Ali Smith, ‘Zomer’. Amsterdam, 2021 [2020].  Het seizoen-vierluik van Ali Smith uitgelezen en erdoor overrompeld.
 
14. Cormac McCarthy, ‘Meridiaan van bloed’. Amsterdam, 2022 [1997]. Opnieuw overrompeld. Ali Smith en Cormac McCarthy: Wat lezen betreft kan het jaar al niet meer stuk!
 
15. Florian Jacobs, ‘Blijven is nergens. Het Europa van Rilke’. Amsterdam, 2022.  Schitterend boek. Maar ik vind het moeilijk om Rilke te kunnen waarderen, als dichter en als mens.
 
16. Dante Alighieri, ‘Het Nieuwe Leven’. Amsterdam, 1919.
 
17. Dante Alighieri, ‘Vita Nuova’. Oxford, 2008 [1992].
 
18. Jean Rhys, ‘De wijde Sargassozee’. Amsterdam, 2020.
 
19. Sandra Langereis, ‘Erasmus. Dwarsdenker. Een biografie’. Amsterdam, 2021. Ik heb dit boek verslonden. Zoveelste capitulatie van dit nog maar net begonnen jaar.
 
20. Sandra Langereis, ‘Erasmus’ Lof der zotheid’. Amsterdam, 2022. De korte ‘Lof’ uit 1511, herverteld door Langereis.
 
21. Erasmus, ‘Lof der zotheid’. Utrecht, Antwerpen, 1985 [1969]. De lange, of in elk geval langere ‘Lof’.
 
22. Annie Ernaux, ‘De jonge man’. Amsterdam, Antwerpen, 2023.
 
23. Tom Rooduijn, ‘Revelaties. Gerard Reve over zijn Werk & Leven’. Schoorl, 2002.
 
24. Theodor Holman, ‘Gerardje. Notities van een Reve-liefhebber’. Amsterdam, 2009.
 
25. Lize Spit, ‘De eerlijke vinder’. Amsterdam, 2023.
 
26. Martin Michael Driessen, ‘Het paard van Saulus’. Haarlem, 2023.
 
27. Thomas Rosenboom, ‘De rode loper’. Amsterdam, Antwerpen, 2012. Het is niet te bevatten dat dit flutboek is geproduceerd door de persoon die ‘Gewassen vlees’ en ‘Publieke werken’ heeft geschreven.
 
28. Martin Michael Driessen, ‘Thaon-les-Vosges’. Haarlem, 2020.
 
29. Quentin Tarantino, ‘Once Upon a Time in Hollywood’. Amsterdam, 2021. Afgezien van het slot volgt het boek de film, maar het bevat bovendien prachtige uitweidingen. Aanrader voor elke liefhebber van de films van Quentin Tarantino, vooral als je ‘Once Upon a Time in Hollywood’ zijn op een na beste vindt.
 
30. Martin Michael Driessen, ‘Dover’. Haarlem, 2020.
 
31. Martin Michael Driessen, ‘Linderhof’. Haarlem, 2020.
 
32. Martin Michael Driessen, ‘Pierre Condé: De duiven van Bailleul’. Haarlem, 2023.
 
33. Debra Tate, ‘Sharon Tate Recollection’. Philadelphia, London, 2014.
 
34. Amazing Ameziane, ‘Quentin over Tarantino’. Haarlem, 2023.
 
35. Marcia Luyten, ‘Het geluk van Limburg’. Amsterdam, 2023 [2015]. Ook al ben ik zelf een Limburger, veel van wat Marcia Luyten in haar prachtige boek optekent, wist ik niet.
 
36. Adania Shibli, ‘een klein detail’. Opnieuw een openbaring. Beklemmend maar meesterlijk.
 
37. Thomas Heerma van Voss, ‘Omwegen. Een wandeling’. Amsterdam, 2023.
 
38. Annelies Verbeke, ‘Koude soep. Een wandeling’. Amsterdam, 2023.
 
39. Jip van den Toorn, ‘Crisis’. Amsterdam, 2022.
 
40. Katherine Mansfield, ‘Gelukzalig’. Amsterdam, 1985.
 
41. P. Craig Russell, ‘Richard Wagners Der Ring des Nibelungen’. Ludwigsburg, 2023. De getekende versie van Wagners grote operacyclus. De weergave is traditioneel, dus met vroegmiddeleeuwse borstharnassen en berenvellen.
 
42. Pascal Mercier, ‘Nachttrein naar Lissabon’. Amsterdam, 2009 [2006].
 
43. Jeff Guinn, ‘Manson. The Life and Times of Charles Manson’. New York, 2013. Vlot geschreven boek over deze, voor de criminaliteit in de wieg gelegde, maar tot een soort goeroe uitgroeiende babbelaar. Fascinerende beschrijving ook van het Amerika van na de Tweede Wereldoorlog.
 
44. Julia Schoch, ‘Das Liebespaar des Jahrhunderts’. München, 2023.
 
45. Robert Loesberg, ‘Enige defecten’. Amsterdam, 2012 [1974].
 
46. Mensje van Keulen, ‘Moeder en pen. Dagboek 1979 – 1983’. Amsterdam, 2023.
 
47. Mensje van Keulen, ‘Liefde heeft geen hersens’. Amsterdam, 2012.
 
48. Katherine Mansfield, ‘In een Duits pension’. Tricht, 1988.
 
49. Rosemary Lord, ‘Los Angeles Then and Now’. London, 2018.
 
50. Wangechi Mutu, ‘Intertwined’. London, New York, 2023.
 
51. Antonio Scurati, ‘M. De laatste dag van Europa’. Amsterdam, 2023. In het laatste deel van diens trilogie over Mussolini beschrijft Scurati hoe Hitler de wereld in de oorlog stort en hoe Mussolini en Italië voortdurend heen en weer bewogen tussen bravoure, twijfel en schok achter de niets ontziende Teutoon aan hobbelen en toch ook maar voor de oorlog – aan Duitslands zijde – kiezen. Tot mijn spijt moest ik echter vaststellen dat de audiëntie van Ezra Pound bij de Italiaanse dictator in januari 1933 geen plaats heeft gekregen in de trilogie. Wat mij betreft een gemiste kans.
 
52. Sebastian Barry, ‘De verre voortijd’. Amsterdam, 2023. Een indrukwekkend, aangrijpend boek!
 
53. Robert Loesberg, ‘Een eigen auto’. Amsterdam, 1977.
 
54. Ry Cooder, ‘Los Angeles Stories’. San Francisco, 2011. Schitterend boek dat naadloos aansluit bij Cooders muzikale tour de force ‘Chávez ravine’.
 
55. Bart van Loo, ‘Mijn Frankrijk. Literatuur, cuisine, erotiek en chanson’. Amsterdam, 2022. Ik kwam er niet doorheen, door deze oninteresante pil. Na een kleine honderd bladzijdes afgehaakt.
 
56. Nico Rost, ‘Weerzien met Waterloo’. In: ‘De Nieuwe Stem. Jaargang 13’. Arnhem, 1958.
 
57. Bart van Loo, ‘Napoleon. De schaduw van de revolutie’. Antwerpen, Amsterdam, 2014.
 
58. Nicolien Mizee, ‘Dwaalgast. Een wandeling’. Amsterdam, 2023.
 
59. Inge Schilperoord, ‘Windstilte. Een wandeling’. Amsterdam, 2023.
 
60. Ilja Leonard Pfeijffer, ‘Alkibiades’. Amsterdam, 2023.
 
61. R. A. Cornets de Groot, ‘Labirinteek’. Den Haag, 1968.
 
62. Kevin Courrier, ‘Trout Mask Replica’. New York, London, 2007. Boekje in de ’33 1/3’-reeks over het album ‘Trout Mask Replica’ van Captain Beefheart & His Magic Band’ uit 1969, voor mij een van de beste geluidsdocumenten ooit gemaakt.
 
63. José René Cruz, ‘Francisco de Goya’s engravings’. 2021.
 
64. Jacques Presser, ‘Napoleon. Historie en legende’. Amsterdam, 1978 [1946]. Een verpletterende studie. Presser laat van Bonaparte geen spaan heel. Hij verbrijzelt de legende en het beeld dat dan overblijft en beklijft is dat van een gewetenloze, niets ontziende mensenslachter. Maar ook van een man van wie verwacht wordt dat hij weet wat hij doet. En dat weet hij vaak juist niet. En dus doet hij maar wat hem goed dunkt. Dit boek heeft me genoopt om mijn visie op de keizerlijke korporaal bij te stellen. Ik plaats hem nu in de directe omgeving van die andere mensverslinders, Hitler, Stalin en Mao, en wel op plaats nummer vier.
 
65. Jacques Presser, ‘De nacht der Girondijnen’. Amsterdam, 2018 [1957].
 
66. ‘Broken Arrow. Neil Young appreciation society. Issue 96. November 2004’. Fyfe (Scotland), 2004.  Dit nummer van Broken Arrow staat in het teken van de niet al te plezierige stadiontournee die Neil Young van januari tot maart 1973 afwerkte en wordt goeddeels gevuld door Pete Longs reconstructie van deze monsteronderneming. De tournee van het eerste kwartaal van 1973 staat al van voor het begin onder een slecht gesternte. In de aanloop naar de tournee, gedurende de repetities, had Neil Young zijn vriend Danny Whitten, gitarist en zanger van Crazy Horse, weg moeten sturen omdat die niet kon functioneren als gevolg van diens verslaving aan heroïne. Nog op de dag dat Young Whitten naar huis had gestuurd, overleed Whitten aan een overdosis heroïne. Young was er helemaal kapot van. Ten tweede klaagden leden van de begeleidingsgroep van Young over een slechte salariëring wat uiteindelijk leidde tot de vervanging van Kenny Buttrey door John Barbata. Dan wilde Young per se een aantal liedjes ten gehore brengen, in wat de Harvest-tournee moest zijn (en uiteindelijk ook was), die volstrekt nieuw waren. Er waren muzikaal-technische problemen onder andere met de monitoring van de zang en Youngs Gibson V-gitaar. Ten slotte zal Young, die vanwege zijn geduchtheid voor epileptische aanvallen zich verre hield van drugs, op sommige momenten te diep in het glaasje gevuld met Jose Cuervo gekeken hebben.
 
67. Adam Zamoyski, ‘Napoleon. De man achter de mythe’. Amsterdam, 2018. Dit boek zou je een ouderwets geschiedenisverhaal kunnen noemen en laat, zeker nadat je net Jacques Pressers ‘Napoleon’ hebt gelezen, een gevoel van deceptie achter. Zamoyski dist de feiten op, zowel de grote als de kleine, met overigens weinig aandacht voor krijgsfeiten waarover elders al genoeg is uitgeweid. Zamoyski weet en vertelt soms hoe laat en met wie Bonaparte dineert en dat hij in de nacht na de slag bij Borodino niet kan slapen. Er staan meer van dit soort niet echt ter zake doende details in dit boek (hoe laat ‘s avonds hij thuis in Parijs aankwam na het Russische debacle en zijn desertie van zijn Grote Leger). Maar de door de mythologie rondom hem onzichtbaar geworden ‘echte’ Bonaparte, die is al veel eerder en veel beter beschreven, net als de totstandkoming en werking van dat immense weefsel van mythes. Dat gebeurde onder andere door de voornoemde Presser, maar zelfs de auteur van het rijkelijk geïllustreerde (niet voor niets uitgegeven door De Geïllustreerde Pers) boekwerkje in de reeks ‘De groten van alle tijden’ over Bonaparte uit 1968 [1965] rept van ‘een  legende, waaraan hij in zijn twintigjarige carrière bewust had gebouwd’.
 
68. Renate Dorrestein, ‘Pas goed op jezelf’. Vianen, Antwerpen, 2011.
 
69. Renate Dorrestein, ‘Heiligenlevens en bananenpitten’. Naarden, 2009.
 
70. Martin Walser, ‘Dood van een criticus’. Breda, 2003. Wat een gedrocht, dit boek.
 
71. Thomas Gray, ‘Treurzang geschreven op een dorpskerkhof’. Amsterdam, 2016.
 
72. Olga Tokarczuk, ‘Jaag je ploeg over de botten van de doden’. Amsterdam, 2020.
 
73. Ia Genberg, ‘De details’. Amsterdam, 2023.
 
74. René van Stipriaan, ‘Het reisboek van Willem van Oranje’. Amsterdam, 2023.
 
75. William Blake, ‘Verzen van Onschuld en van Ervaring’. Amsterdam, 2016.
 
76. William Blake, ‘Het Huwelijk van Hemel en Hel’. Utrecht, 2001.
 
77. Alexander Pope, ‘The Rape of the Lock’. Oxford, 2007.
 
78. Harry G. M. Prick, ‘Een andere Boudewijn Büch’. Soesterberg, 2006 [2005].  Vermoeiend. Moe makend. Gapen.
 
79. Maurice Gilliams, ‘Een bezoek aan het prinsengraf. Essay over de dichter Paul van Ostaijen 1951 – [1975]’. In ‘Vita brevis III’. Brugge, 1977.
 
80. Babs Gons, ‘doe het toch maar’. Amsterdam, Antwerpen, 2023 [2021].
 
81. Adam Zamoyski, ‘1812. Napoleons fatale veldtocht naar Moskou’. Amsterdam, 2008 [2005].
 
82. George Steiner, ‘Waarom denken treurig maakt. Tien (mogelijke) redenen’. Kampen, 2009.
 
83. Nele Pollatschek, ‘Kleine Probleme’. Berlin, 2023.
 
84. Stefan Hertmans, ‘George Steiner: Terug naar de teksten. Maar hoe?’. In: De Gids. Jaargang 154 (1991). Nummer 3.
 
85. Umberto Eco en Milo Manara, ‘De naam van de roos’. Amsterdam, 2023.
 
86. Bette Westera & Sylvia Weve, ‘Zo voelt dat’. Haarlem, 2023.
 
87. Nele Pollatschek, ‘Dear Oxbridge. Liebesbrief an England’. Berlin, 2021 [2020].
 
88. Annie Ernaux, ‘De schaamte’. Amsterdam, 2022 [1998].
 
89. Max de Jong, ‘Heet van de naald en andere gedichten’. Amsterdam, 2014.
 
90. Rashid Khalidi, ‘De honderdjarige oorlog tegen Palestina. Een geschiedenis van kolonialisme en verzet’. Amsterdam, 2023. Helaas zeer actueel. Onthullend en onthutsend.
 
91. Milo Manara, ‘Gullivera’. Los Angeles, 2016.
 
92. Edward Brooke-Hitching, ‘The Devil’s Atlas. An explorer’s Guide to Heavens, Hells and Afterworlds’. London, 2021.
 
93. Otto Waalkes, ‘Ganz große Kunst. 75 Meisterwärke’. München, 2023.
 
94. Elin Cullhed, ‘Euforie. Een roman over Sylvia Plath’. Amsterdam, 2022.
 
95. Edward Brooke-Hitching, ‘The Madman’s Library. The Strangest Books, Manuscripts and Other Literary Curiosities from History’. San Francisco, 2020.
 
96. Ted Hughes, Verjaardagsbrieven. Birthday Letters’. Amsterdam, 1998.
 
97. Erica Wagner, ‘Ariel’s Gift. Ted Hughes, Sylvia Plath and the story of Birthday Letters’. London, 2000.
 
98. Janet Malcolm, ‘The Silent Woman. Sylvia Plath & Ted Hughes’. London, 2020 [1993].
 
99. Keith Sagar, ‘The Laughter of Foxes. A Study of Ted Hughes’. Liverpool, 2000.
 
100. Frank van Dijl, ‘”Misschien maak ik het mezelf veel te moeilijk”. Over Brief uit het verleden en Brief door tranen uitgewist van Gerard Kornelis van het Reve’. Leiden, 2023.
 
101. Rainer Maria Rilke, ‘Brieven aan een jonge dichter’. Amsterdam, 2021 [1985].
 
102. Hanan Faour, ‘schervenstad’. Amsterdam, 2022. Indrukwekkend boek.
 
103. Ronen Bergman, ‘Rise and Kill First. The Secret History of Israel’s Targeted Assasinations’. London, 2018. Toen ik met lezen begon, dacht ik: dit is weer een van die ellenlange, en daardoor saaie enumeraties van dingen die zich in het verleden hebben voorgedaan. En zo’n opsomming is het ook. Alleen weet Bergman de lezer met verbluffend gemak en met een aanstekelijke bezieldheid door dat feitenrelaas mee te slepen – een feitenrelaas dat overigens onthutst en opnieuw, helaas, weer aansluit bij de actualiteit van na 7 oktober 2023. Wat ik me trouwens op en na 7 oktober telkens weer heb afgevraagd is hoe het mogelijk is dat de diverse Israëlische inlichtingendiensten geen kennis hebben gehad van het op handen zijnde offensief van Hamas. De lezing van dit boek heeft mijn verbijstering daarover alleen maar bevestigd en vergroot, en wel zodanig dat ik moet concluderen dat het niet kan. Ps.: En dat het ook niet het geval was, is gebleken. Maar de Israëlische inlichtingendiensten geloofden gewoon niet wat ze vernomen hadden.
 
104. Jean Daive, ‘Devant l’Amstel’. Marseille, 2023. Met dank aan Johan Velter te Gent.
 
105. Martin Heidegger, ‘De oorsprong van het kunstwerk’. Amsterdam, 2009.
 
106. Fabrice Moireau & Carl Norac, ‘Toits de Paris’. Paris, 2017.
 
107. Bob Polak, ‘Bij het gedicht “Heet van de naald” van Max de Jong’. Leiden, 2022.
 
108. Edward Brooke-Hitching, ‘The Phantom Atlas. The Greatest Myths, Lies and Blunders on Maps’. London, 2018.
 
109. Jan Siebelink, ‘Brengschuld’. Amsterdam, 2022.
 
110. De Parelduiker. Jaargang 28, 2023. Nummer 5.
 
111. Barbara Stok, ‘Vincent’. Amsterdam, 2022 [2012].
 
112. Jacqueline Rose, ‘The Haunting of Sylvia Plath’. London, 2014 [1991].
 
© 2023 Leo van der Sterren